TEL ÇEKME
Elektrik akımının iletimi düşük iletken direnci ve
dayanıklılık ister. Bir telin çapı küçüldükçe yapısal kusurları
azalacağından fiziksel ve elektriksel özellikleri iyileşir. Döküm
işleminden sonra telin haddelenmesi ve çapının küçültülmesindeki temel
sebep budur. Sürekli döküm işlemi farklı iletkenler için farklı başlangıç
çapları verir. Aluminyum filmaşin 12-14mm çap aralığındadır. Bakır
filmaşin is 8 mm(0,35inç) çapındadır. Aluminyum ve çelikte bu çaplar
değişkenlik göstersede Bakır tel için 8mm filmaşin standard olarak kabul
edilebilir. Tel çekme bir telin bir adet veya bir seri haddeden geçirilerek
çapının düşürülmesi işlemidir. Haddeden geçen telin çapı düşerken aynı zaman
boyu uzar. Her bir hadde geçişinde telin çapı %10 ila %25 aralığında
düşer. Bu oran kullanılan telin cinsi ve haddeleme tipine göre değişiklik
gösterir. Bakır özelinde bakarsak ; 8mm filmaşin Bakır'ın kablo üretiminde
kullanılan çaplara inmesi için bir seri haddeden geçirilmesi gereklidir.
Tel haddeden geçerken incelmesinin yanında sertleşir ve kırılganlaşır. Bir
seri haddeden geçen tel çapındaki düşme oranı %50'ye ulaştığında muhakkak
tavlanmalıdır. Tavlama proses sırasında dahil edilebilir veya inceltme
işlemi bittikten sonrada uygulanabilir.
Hadde yapımında ençok kullanılan malzemeler Tungsten Karbür ve Elmastır.
Farklı tel çekme ve haddeleme yöntemleri mevcuttur. Kullanılan haddenin
pozisyonuna göre sabit veya döner haddeleme ve kuru veya ıslak(yağlı) olarak ayırabiliriz.
Islak(Yağlı) haddeleme: Haddeler , çekici
kasnaklar ve tel tamamen yağın içindedir. Yağın içinde yapılan inceltme
işleminde daha az sürtünme oluşmasından dolayı ; incelmiş telin yüzeyi daha
düzgün olur , hadde ömrü uzar ve proses için daha az enerji gerekir.
İnceltme işlemi bittikten sonra telin üzerinde kalan yağ artıkları iyi
temizlenmelidir. Aksi takdirde İletken telin ömrü kısalır.
Örnek olarak kablo
üretiminde çok yaygın olarak kullanılan 0,50mm bakır teli ele alırsak. 8mm
çapındaki filmaşin 0,50mm çapına gelinceye kadar yaklaşık 20-23 adet haddeden
geçecektir. Bu demektirki Bakır telin 8.0 mm'den başlayan ve 0,50
mm'ye giden yolunda tel en az bir kez, 0,50 mm çap'a ulaştıktan sonrada bir kez
olmak üzere en az iki kez tavlanmalıdır. İnceltme işlemi bittikten sonra
yapılan tavlama telin sünekliğini arttıracak ve iletken direncini düşürecektir.
Kuru Tel Çekme: İnceltilecek tel haddeye
girmeden önce yağın içinden geçer ve üzeri yağ ile kaplanır. Burada amaç tel
ve hadde arasındaki sürtünmeleri azaltmaktır.
Sabit Haddeleme: Sabit haddeler çekici
kasnakların girişlerine sabitlenmiştir. Islak veya Kuru tel çekme
uygulanabilir. Sabit haddeler en az 3 segmente ayrılmıştır: yaklaşma, giriş
ve çıkış. Her bir segment farklı açıya sahiptir. Bu açıların derecesi
tel çapı, inceltme oranı ve tel cinsine göre hesaplanır. Farklı metaller
farklı açılar ile inceltilirler.
Döner Haddeleme: Sabit haddelerin yerini döner
haddeler alır. Avantajları , daha az sürtünme , daha az çekme gücü ihtiyacı ,
ve büyük inceltme oranı olarak sıralanabilir. Daha yüksek oranda
inceltme yapılabildiği için serideki hadde sayısıda düşecektir.